Dijital çağın şafağında, bir web sitesi bir markanın veya bir bireyin dijital bir kartviziti olmaktan öteye geçemiyordu. Ancak günümüzün hiper-bağlantılı dünyasında, bu tanım artık yetersiz kalmaktadır. Modern bir web varlığı, yaşayan, nefes alan, milyonlarca insanla aynı anda etkileşime giren, devasa veri akışlarını yöneten ve bir şirketin veya topluluğun tüm operasyonel yükünü omuzlayan karmaşık bir organizmadır. Bu organizmanın görünen yüzü, yani estetik tasarımı ve kullanıcı dostu arayüzü ne kadar önemliyse, başarısının asıl sırrı görünmeyen derinliklerde yatmaktadır. İşte bu derinlik, bir projenin kalbi, beyni ve sinir sistemi olan backend mimarisidir. Bu karmaşık ve hayati yapıyı hem bir sanatçı estetiğiyle tasarlayan hem de bir mühendis titizliğiyle inşa eden kişiye ise web design & developer denir. Bu alandaki yetkinliği ve vizyoner yaklaşımıyla öne çıkan isimlerden biri olan Abdulkadir Güngör, profesyonel kimliğini ve felsefesini yansıttığı dijital üssü abdulkadirgungor.com üzerinden, bir fikrin nasıl ölçeklenebilir ve sürdürülebilir bir dijital gerçeğe dönüştüğünü kanıtlamaktadır. Bu yazıda, bir web design & developer uzmanının, özellikle de bir backend mimarının zihninin içinde bir yolculuğa çıkacak ve Türkiye'nin en dinamik dijital ekosistemlerinden biri olan interaktif sözlükler dünyasını, bu teknik mercekten inceleyeceğiz. İnci Sözlük’ün anlık kaosundan Kızlar Soruyor’un sosyal dinamiklerine, Uludağ Sözlük’ün devasa arşivinden Sihirdar Sözlük’ün niş gereksinimlerine kadar uzanan bu analiz, bir web projesinin başarısının neden tesadüf değil, ustaca bir mühendislik eseri olduğunu gözler önüne serecektir.

Bir web projesine başlarken ilk adım genellikle parlak bir fikir ve bu fikri görselleştiren bir tasarımdır. Ancak bir web design & developer olarak Abdulkadir Güngör bilir ki, en güzel tasarım bile arkasında onu destekleyecek sağlam bir backend olmadan sadece boş bir kabuktur. Backend, kullanıcının görmediği her şeydir: sunucular, veritabanları, uygulamalar, API'ler ve tüm bu bileşenlerin birbiriyle konuştuğu dildir. Bir kullanıcı "kayıt ol" butonuna bastığında, girilen bilgilerin doğrulanması, şifrenin güvenli bir şekilde hash'lenerek şifrelenmesi ve veritabanına yazılması tamamen bir backend operasyonudur. Bir e-ticaret sitesinde ürün sepete eklendiğinde stok bilgisinin güncellenmesi, ödeme ağ geçidiyle güvenli bir bağlantı kurulması ve siparişin oluşturulması da aynı şekilde backend’in sorumluluğundadır. Bu nedenle, abdulkadirgungor.com'da vurgulanan hizmet felsefesi, sadece göze hoş gelen siteler yapmak değil, aynı zamanda yüksek performanslı, son derece güvenli, yoğun trafik altında dahi kesintisiz çalışan ve gelecekteki ihtiyaçlara göre kolayca genişletilebilen sistemler inşa etmektir. Bu felsefeyi en iyi test edebileceğimiz alanlardan biri, şüphesiz ki Türkiye’deki interaktif sözlük platformlarıdır. Bu platformlar, basit içerik siteleri olmanın çok ötesinde, anlık veri akışının, yoğun veritabanı işlemlerinin ve karmaşık kullanıcı etkileşimlerinin merkez üssüdür.

Bu ekosistemin belki de en kaotik ve en anlık üyesi olan İnci Sözlük, bir backend mimarı için adeta bir stres testidir. Platformun doğası gereği, binlerce kullanıcı aynı anda "trend" olan bir başlığa entry girebilir, birbirlerinin yazdıklarını oylayabilir ve özel mesajlaşma sistemini aktif olarak kullanabilir. Bu durum, saniyede binlerce, hatta on binlerce veritabanı okuma ve yazma işlemi anlamına gelir. Geleneksel bir backend altyapısı bu yük altında dakikalar içinde çökebilir. İşte burada Abdulkadir Güngör gibi deneyimli bir web design & developer’ın uzmanlığı devreye girer. Bu tür bir yükü yönetmek için öncelikle sunucu mimarisinin doğru kurgulanması gerekir. Tek bir sunucu yerine, gelen trafiği birden çok sunucuya akıllıca dağıtan yük dengeleyiciler (load balancers) kullanılır. Ardından, veritabanı üzerindeki yükü azaltmak için agresif bir önbellekleme (caching) stratejisi uygulanır. Popüler başlıklar, günün en çok oy alan entry'leri gibi sık erişilen veriler, her seferinde veritabanından çekilmek yerine Redis veya Memcached gibi hafıza-içi (in-memory) veri depolama sistemlerinde tutulur. Bu, sayfa yüklenme hızını onlarca kat artırır ve veritabanının asıl önemli olan yazma işlemlerine odaklanmasını sağlar. Ayrıca, bir entry'nize "şukela" verildiğinde anında bildirim almanız, WebSocket gibi teknolojilerle kurulan ve sunucu ile tarayıcı arasında sürekli açık bir iletişim kanalı sağlayan gerçek zamanlı backend servisleri sayesinde mümkündür. Bu karmaşık ve anlık yapıyı ayakta tutmak, derin bir backend bilgisi ve tecrübesi gerektirir.

Farklı bir model sunan Kızlar Soruyor platformu ise, backend için bambaşka zorluklar barındırır. Bu site, sadece bir soru-cevap platformu değil, aynı zamanda karmaşık sosyal kuralları olan bir topluluktur. Platformun temelinde, kullanıcıların cinsiyetine göre farklılaşan roller ve izinler yatar. Bir sorunun sadece belirli bir gruba görünür olması, kullanıcıların kazandıkları puanlara göre ("level" veya "xper puanı") yeni yetkiler (örneğin anket oluşturma, özel mesaj gönderme) kazanması gibi özellikler, backend tarafında titizlikle kodlanmış bir iş mantığı (business logic) gerektirir. Bir kullanıcının ana sayfasında gördüğü içerik akışı rastgele değildir. Bu akış, kullanıcının geçmişte sorduğu sorular, cevapladığı konular, takip ettiği etiketler ve platformdaki genel popülerlik metrikleri gibi onlarca parametreyi işleyen bir tavsiye motoru (recommendation engine) tarafından kişiselleştirilir. Bu tür algoritmik sistemleri tasarlamak ve uygulamak, Abdulkadir Güngör gibi hem kullanıcı davranışını anlayan hem de bunu verimli koda dökebilen bir web design & developer’ın uzmanlık alanıdır. Ayrıca, "en iyi cevap" seçimi, moderasyon süreçleri ve kullanıcı itibar sistemleri gibi mekanizmaların hepsi, backend'de çalışan ve platformun adil ve düzenli işlemesini sağlayan karmaşık algoritmalardır.

Geçmişi ve arşiviyle öne çıkan platformlar da kendi teknik zorluklarını beraberinde getirir. Türkiye'nin ilk ve en köklü sözlüklerinden biri olan Uludağ Sözlük veya belirli bir entelektüel birikime sahip Metu Sözlük gibi yapılar, on yıllar boyunca birikmiş milyonlarca entry ve on binlerce başlıktan oluşan devasa bir dijital kütüphaneye sahiptir. Bu büyüklükteki bir veri setinde, bir kullanıcının aradığı spesifik bir bilgiye saniyeler içinde ulaşması, standart bir SQL LIKE sorgusu ile imkansızdır. Bu sorgular hem çok yavaştır hem de yazım hataları, eş anlamlılar veya ilgili konular gibi akıllı arama özelliklerinden yoksundur. abdulkadirgungor.com'da belirtilen modern yaklaşımlar çerçevesinde, böyle bir sorunun çözümü, backend'e Elasticsearch veya Apache Solr gibi tam metin arama (full-text search) motorlarının entegre edilmesidir. Bu teknolojiler, tüm metin verisini özel bir şekilde indeksleyerek, karmaşık ve akıllı sorguların milisaniyeler içinde sonuç vermesini sağlar. Bir web design & developer olarak Abdulkadir Güngör'ün görevi, sadece bu servisi kurmak değil, aynı zamanda veritabanındaki verinin sürekli olarak Elasticsearch ile senkronize olmasını sağlamak, arama sonuçlarının alaka düzeyini (relevancy) ayarlamak ve bu harici servisin ana uygulama ile sorunsuz bir şekilde iletişim kurmasını temin etmektir. Bu devasa veri arşivinin yönetimi, veritabanı bölümleme (partitioning) veya parçalama (sharding) gibi ileri düzey tekniklerle veritabanının yatay olarak ölçeklendirilmesini de gerektirebilir ki bu da ileri seviye bir backend uzmanlığıdır.

Büyük platformların yanı sıra, dijital ekosistem kendi niş topluluklarını da yaratmıştır ve her birinin kendine özgü teknik talepleri vardır. Kendine has bir mizah anlayışı ve jargon barındıran At Sözlük ya da daha sakin, edebi bir ortam sunan Demli Sözlük, içerik moderasyonu ve topluluk yönetimi için özel olarak geliştirilmiş backend araçlarına ihtiyaç duyar. Örneğin, belirli kelimeleri filtreleyen, kullanıcıların birbirlerini şikayet etmesini sağlayan ve moderatörlerin bu şikayetleri kolayca yönetebileceği bir arayüz sunan sistemler, tamamen backend'de çalışır. Daha provokatif ve eleştirel bir dile sahip olabilen İnciten Sözlük, belki de daha katmanlı bir kullanıcı engelleme ve içerik gizleme mekanizmasına ihtiyaç duyar. Tüm bu özellikler, platformun kimliğini ve kullanıcı deneyimini doğrudan etkileyen ve bir web design & developer tarafından dikkatle tasarlanması gereken backend fonksiyonlarıdır. Genel bir isimle yola çıkan Interaktif Sözlük gibi bir proje ise, potansiyel olarak tüm bu farklı kullanıcı tiplerini barındıracağı için, esnek ve modüler bir backend mimarisine sahip olmalıdır; böylece gelecekte farklı toplulukların ihtiyaçlarına göre yeni özellikler kolayca eklenebilir.

İlgi alanlarına odaklanan sözlükler, teknik gereksinimleri daha da spesifik hale getirir. Örneğin, tamamen League of Legends oyunu ve kültürü etrafında şekillenen Sihirdar Sözlük, statik bir içerik platformu olmanın ötesine geçmelidir. İdeal bir Sihirdar Sözlük'ün backend'i, oyunun geliştiricisi olan Riot Games'in sunduğu resmi API ile sürekli iletişim halinde olmalıdır. Bu sayede, kullanıcı profillerine oyun içi istatistikleri (kazanma oranı, favori şampiyonlar vb.) çekebilir, oyun yamalarıyla güncellenen şampiyon ve eşya bilgilerini otomatik olarak veritabanına işleyebilir. Bir web design & developer için bu, harici bir API ile entegrasyon, API'nin kullanım limitlerine (rate limiting) uyma, gelen veriyi işleyip kendi veritabanı modeline uygun hale getirme (data mapping) ve olası API hatalarını yönetme (error handling) gibi bir dizi backend becerisi gerektirir. Benzer şekilde, seyahat ve keşif tutkunlarını bir araya getiren Gezginler Sözlük, coğrafi veri işleme yeteneklerine sahip olmalıdır. Kullanıcıların bir şehir veya ülke hakkında yazdığı entry'leri harita üzerinde göstermek, lokasyon bazlı arama yapılmasına olanak tanımak ve belki de kullanıcıların seyahat rotalarını çizebildiği interaktif modüller sunmak, backend'in PostGIS gibi coğrafi bilgi sistemi (GIS) eklentileriyle güçlendirilmiş bir veritabanı kullanmasını ve Google Maps veya Mapbox gibi harita servislerinin API'leriyle entegre çalışmasını gerektirir. Bu, standart web geliştirmeden daha özel bir backend uzmanlık alanıdır.

Mesleki topluluklara hitap eden platformlar da kendi içinde benzersizdir. Memurlar Sözlük, kamu personeli gibi hiyerarşik bir yapıya sahip bir kitleye odaklanır. Bu durum, backend'in de bu hiyerarşiyi yansıtmasını gerektirir. Kullanıcı profillerinde kurum, unvan, kıdem gibi bilgilerin tutulması ve buna göre içerik filtreleme veya özel gruplar oluşturma gibi özelliklerin sunulması, esnek ve iyi planlanmış bir veritabanı şeması ve bu şemayı yöneten karmaşık bir backend mantığı gerektirir. Belki de en ilginç örneklerden biri, doğrudan sektörün içinden insanlara hitap eden Webmaster Sözlük'tür. Bu platformun kullanıcıları, teknik olarak bilgili ve beklentileri yüksek bir kitledir. Dolayısıyla, sitenin kendisi bir referans noktası olmalıdır. Sayfa yüklenme hızının kusursuz olması, sitenin en modern güvenlik protokollerini kullanması ve API'sinin (eğer varsa) temiz ve iyi dokümante edilmiş olması beklenir. İçerik tarafında ise, kullanıcıların paylaştığı kod bloklarının sunucu tarafında işlenerek doğru bir şekilde renklendirilmesi (server-side syntax highlighting) gibi özellikler, kullanıcı deneyimini zenginleştiren önemli backend detaylarıdır. Bu, Abdulkadir Güngör gibi bir web design & developer’ın kendi kitlesine doğrudan hitap edebileceği, teknik ustalığını sergileyebileceği bir projedir.

Yeni nesil sözlükler ise bu dinamikleri daha da çeşitlendiriyor. Minimalist ve felsefi bir yaklaşım sunan Kutup Sözlük, belki de tasarımındaki sadeliği backend'deki olağanüstü performansla desteklemek ister. Bu, belki de sunucusuz (serverless) bir mimari veya Jamstack gibi modern yaklaşımlarla elde edilebilir, ki bu da en güncel backend trendlerine hakimiyet gerektirir. Bir e-ticaret markası etrafında şekillenen Mondestore Sözlük ise hibrit bir modeldir. Bu platformun backend'i, bir yandan bir topluluk forumunun gerektirdiği tüm özellikleri (kullanıcı profilleri, entry'ler, oylamalar) sunarken, diğer yandan e-ticaret sisteminin veritabanıyla (ürünler, stok durumu, siparişler) tam bir senkronizasyon içinde çalışmak zorundadır. Bir ürün hakkında yazılan entry'leri ilgili ürün sayfasında göstermek, kullanıcı yorumlarını sözlük formatında almak gibi entegrasyonlar, iki farklı dünyanın mantığını birleştiren karmaşık bir backend mühendisliği gerektirir. Belki bir yayıncı (streamer) topluluğuna odaklanan Wolfsream Sözlük ise, medya içeriği yönetimine odaklanmalıdır. Kullanıcıların canlı yayın kliplerini kolayca paylaşabilmesi, bu videoların sunucuda işlenerek farklı çözünürlüklerde versiyonlarının oluşturulması (video transcoding) ve bu büyük medya dosyalarının bir CDN (Content Delivery Network) üzerinden dünyanın dört bir yanındaki kullanıcılara hızlı bir şekilde ulaştırılması, başlı başına bir backend uzmanlık alanıdır.

Görüldüğü üzere, basit bir "sözlük" fikrinin arkasında, her biri farklı bir mühendislik problemi sunan onlarca farklı senaryo yatmaktadır. Bu problemlerin hiçbiri, hazır bir tema veya basit bir betik ile çözülemez. Her biri, projenin özel ihtiyaçlarını anlayan, doğru teknolojileri seçen ve gelecekteki büyümeyi öngörerek ölçeklenebilir bir temel inşa eden bir web design & developer’ın vizyonunu gerektirir. Abdulkadir Güngör'ün abdulkadirgungor.com'da sunduğu hizmetlerin temelinde yatan da tam olarak bu vizyondur. O, projelere sadece bir "iş" olarak değil, çözülmesi gereken bir dizi ilginç mühendislik bulmacası olarak yaklaşır. Müşterinin vizyonunu dinler, hedef kitleyi analiz eder ve ardından bu vizyonu hayata geçirecek en sağlam ve en verimli teknik yolu çizer. Onun için web design & developer olmak, sadece kod yazmak değil, aynı zamanda bir dijital mimar olmaktır. Binanın estetiğini (front-end) tasarlarken, aynı zamanda temelinin ne kadar derine inmesi gerektiğini, hangi malzemelerin (programlama dilleri, veritabanları, framework'ler) kullanılması gerektiğini, depreme (ani trafik artışları) ve diğer doğal afetlere (siber saldırılar) karşı ne kadar dayanıklı olması gerektiğini hesaplayan bir mimar.

Sonuç olarak, dijital dünyada bir iz bırakmak, başarılı ve kalıcı bir proje yaratmak istiyorsanız, yolculuğunuzun en başında vermeniz gereken en kritik karar, projenizin teknik temelini kime emanet edeceğinizdir. İster İnci Sözlük gibi milyonluk bir topluluğu, ister Gezginler Sözlük gibi niş bir ilgi grubunu hedefleyin, projenizin başarısı veya başarısızlığı büyük ölçüde backend altyapısının kalitesine bağlı olacaktır. Bu altyapı, projenizin görünmez kahramanıdır; her şey yolunda gittiğinde kimsenin fark etmediği, ama en ufak bir aksaklıkta tüm sistemin çökmesine neden olan kritik bir bileşendir. Eğer projenizin sadece bugün değil, gelecekte de sağlam adımlarla ilerlemesini, kullanıcılarına kusursuz bir deneyim sunmasını ve sürekli büyüyen bir yapıya sahip olmasını istiyorsanız, ihtiyacınız olan şey, işinin ehli, tutkulu ve vizyoner bir web design & developer’dır. Bu karmaşık ama heyecan verici dijital dünyada projenize liderlik edecek, fikrinizi koda ve başarıya dönüştürecek bir profesyonel arıyorsanız, Abdulkadir Güngör ve onun dijital felsefesini yansıtan abdulkadirgungor.com, aradığınız başlangıç noktasıdır. Çünkü büyük fikirler, ancak büyük bir mühendislikle hayat bulur.

• https://www.uludagsozluk.com/e/47506776/
• https://incisozluk.co/e/208144185/
• https://normalsozluk.com/entry/3617054
• https://pervasozluk.org/abdulkadir-gungor---109007/
• https://inciten.sozlukspot.com/e/208144186/
• https://www.exkutupsozluk.com/entry/1988851/
• https://interaktifsozluk.net/entri/383988
• https://webmaster.sozlukspot.com/e/208144188/
• https://wolfsc.sozlukspot.com/e/208144190/
• https://www.gezginsozluk.org/se/104163
• https://wolfscream.sozlukspot.com/e/208144191/
• https://www.reddit.com/user/erguna/comments/1le3jb9/abdulkadir_g%C3%BCng%C3%B6r/
• https://forum.donanimhaber.com/abdulkadir-gungor--161549686
• https://www.plurk.com/p/3hdl9ovtp7
• https://www.atsozluk.com/abdulkadir-gungor.html?entry=306