सुनीता विल्यम्स आणि बॅरी विलमोर यांच्या अंतराळातून सुरक्षित परतण्याचा संपूर्ण जगभरात आनंद साजरा होत आहे. विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि मानवजातीच्या प्रगतीसाठी हा एक मोठा टप्पा आहे. मात्र, भारतात या घटनेकडे वेगळ्या दृष्टीने पाहिले जात आहे. सोशल मीडियावर #SunitaWilliams हा हॅशटॅग ट्रेंड होत आहे, आणि त्यांना "भारताची कन्या" म्हणून गौरवले जात आहे.
पण येथे एक महत्त्वाचा प्रश्न उपस्थित होतो – सुनीता विल्यम्स भारतीय आहेत का?
सुनीता विल्यम्स यांचा खरा परिचय
सुनीता विल्यम्स यांचा जन्म भारतात झालेला नाही. त्यांची आई स्लोव्हेनियाची असून, त्यांचे वडील भारतात जन्मलेले अमेरिकन नागरिक आहेत. त्यामुळे त्यांचे भारतीयत्व केवळ त्यांच्या वडिलांच्या मूळ भारतीय असण्यापुरतेच मर्यादित आहे. त्यांनी अमेरिकेचे नागरिकत्व स्वीकारले आणि नासामध्ये कार्यरत राहून अमेरिकेच्या अंतराळ मोहिमांसाठी योगदान दिले.
यात काहीही गैर नाही, कारण प्रत्येकाला आपल्या कारकिर्दीसाठी सर्वोत्तम संधी शोधण्याचा अधिकार आहे. परंतु, भारतीय म्हणून आपण या घटनांचा गौरव करताना एक कटू सत्य नाकारत आहोत – भारताचा BRAIN DRAIN.
BRAIN DRAIN आणि भारताचे वास्तव
सुनीता विल्यम्स यांचे उदाहरण हे भारतातील बुद्धिमान आणि प्रतिभावान तरुणांसाठी एक प्रेरणादायी कहाणी असू शकते. पण ती एक वेगळ्या वास्तवाकडेही निर्देश करते – BRAIN DRAIN.
आज जगभरातील बलाढ्य कंपन्यांचे नेतृत्व भारतीय वंशाचे लोक करत आहेत.
- सुंदर पिचाई – गुगल
- सत्या नडेला – मायक्रोसॉफ्ट
- अजय बंगा – वर्ल्ड बँक
- पराग अग्रवाल – ट्विटरचे माजी सीईओ
ही सर्व नावे जगप्रसिद्ध आहेत. पण एक गोष्ट लक्षात घ्यायला हवी – त्यांनी भारताऐवजी इतर देशांची नागरिकत्वे स्वीकारली. त्यांची प्राधान्ये त्या देशांच्या हितासाठी असतील, भारतासाठी नव्हे.
यातून काय शिकावे?
भारताची खरी गरज आहे – युवा प्रतिभांना इथेच संधी उपलब्ध करून देणे. संशोधन, तंत्रज्ञान, उद्योग आणि विज्ञान क्षेत्रात उत्तम संधी असतील, तर भारतातील हुशार तरुण परदेशात जाण्याऐवजी आपल्या देशाच्या प्रगतीसाठी कार्य करतील.
हे शक्य करण्यासाठी काही ठोस पावले उचलायला हवीत –
- संशोधन आणि विकासात मोठी गुंतवणूक करणे.
- भारतात आंतरराष्ट्रीय दर्जाच्या प्रयोगशाळा आणि तंत्रज्ञान हब उभारणे.
- विद्यार्थ्यांना संशोधनासाठी शिष्यवृत्ती आणि प्रोत्साहन देणे.
- विदेशी शिक्षण घेऊन गेलेले भारतीय पुन्हा मायदेशी परतावेत, यासाठी आकर्षक संधी निर्माण करणे.
BRAIN DRAIN थांबवायचा असेल, तर उपाय शोधा
सुनीता विल्यम्स यांचे यश केवळ अमेरिकेचे नाही, ते संपूर्ण मानवजातीचे आहे. त्यांच्या कार्याचा सन्मान करायला हवा. पण त्याचवेळी, भारतीय म्हणून आपण स्वतःला प्रश्न विचारायला हवेत –
- आपले सर्वोत्तम बुद्धिमान लोक भारताबाहेर का जातात?
- आपण त्यांना भारतात रोखण्यासाठी काय करत आहोत?
- जगभरात भारतीय वंशाचे लोक मोठ्या भूमिकेत असताना, भारत अजूनही जागतिक महासत्ता का बनू शकला नाही?
या प्रश्नांची उत्तरे शोधली, तरच भारत खर्‍या अर्थाने प्रतिभावान लोकांसाठी संधींचे केंद्र बनेल. अन्यथा, आपण केवळ इतर देशांसाठी बुद्धिमान मनुष्यबळ पुरवणारा देश बनून राहू.
समस्या नाकारण्यापेक्षा त्यावर उपाय शोधणे हेच खरे राष्ट्रीय नेतृत्व!